AKORDEON
Akordeon to instrument zaliczany do grupy aerofonów, czyli instrumentów, w których źródłem dźwięku są tzw. stroiki przelotowe pobudzone do wibracji za pomocą powietrza. Prościej mówiąc jest to instrument dęty. A jaka jest historia tego niezwykłego instrumentu?
Badacze historii akordeonu nie są zgodni, co do jego pochodzenia. Część upatruje jego genezę w Niemczech, gdzie w 1822 roku Christian Buschmann opatentował eolinę ręczną (Handeoline) – rodzaj harmonijki ustnej ze stroikami przelotowymi wyposażoną w miech. Częściej jednak za ojczyznę akordeonu uznaje się Austrię. To właśnie tam w roku 1829 Cyrill Demian i jego synowie Carl i Guido opatentowali instrument o nazwie accordion. Sami budowniczowie jako najważniejszą cechę tego instrumentu podali możliwość grania akordami, stąd właśnie jego nazwa.
Nowy wynalazek dosyć szybko znalazł się w Paryżu, gdzie od 1830 roku zaczęto budować instrument o nazwie akordeon paryski. Rosnąca popularność akordeonu zaowocowała powstaniem fabryk w Niemczech, Rosji, Włoszech oraz w Wielkiej Brytanii, gdzie najbardziej popularna była concertina – bliźniacza „siostra” akordeonu
W roku 1846 niemiecki nauczyciel i kapelmistrz Heinrich Band zbudował nowy instrument, który nazwał od swojego nazwiska bandeonem. Zarówno concertina, jak i bandeon były najbardziej popularne w Niemczech, stamtąd wraz z niemieckimi emigrantami bandeon znalazł się w Ameryce Południowej, gdzie za przyczyną tanga urósł do rangi instrumentu narodowego.
W Polsce budowniczowie instrumentów również interesowali się wykorzystaniem możliwości stroika przelotowego. Firmy wytwarzające tzw. harmonie (ręczne lub pedałowe) działały głównie w Warszawie od mniej więcej lat 70. XIX wieku, a najbardziej znane to Stamirowski i Borucki. Polskie instrumenty były cenione nawet za granicą, a głównym ich odbiorcą była Polania w USA.
Z czasem akordeon pozbył się łatki instrumentu ludowego, przeznaczonego wyłącznie do wykonywania muzyki rozrywkowej i biesiadnej. Obecnie wykorzystuje się go do grania solowego, zespołowego, koncertowego, a wirtuozi akordeonu robią zawrotne kariery, czego przykładem może być Polak Marcin Wyrostek.
A jak zbudowany jest akordeon? Składa się z trzech zasadniczych części: strony melodycznej, strony basowej i miecha służącego do pompowania powietrza. Sercem instrumentu są stroiki przelotowe (języczki), zamocowane na tzw. głośnicach. Stroiki są ułożone „chórami”, które tworzą – podobnie jak w organach – odrębne grupy brzmieniowe. Czym więcej chórów, tym więcej możliwości kombinacji. Do ich obsługi służą regestry znajdujące się zarówno po stronie melodycznej, jak i basowej.
- Akordeon czy Harmonia? To oczywiście nie to samo! Różnica tyczy się głównie strony melodycznej. Akordeon posiada klawiaturę typu fortepianowego lub guzikowego (akordeon guzikowy), natomiast harmonia – guziki, bądź – jak to było w przypadku harmonii polskiej – klawisze w postaci kwadratów i prostokątów ułożonych w kilku rzędach.
- Na Śląsku Cieszyńskim i Żywiecczyźnie popularna jest odmiana akordeonu – heligonka. Gra na tym instrumencie nie jest łatwa, gdyż dźwięk przy otwieraniu i zamykaniu miecha jest inny (podobnie jak np. w harmonijce ustnej)
- Największe muzeum akordeonu w Polsce znajduje się w Kościerzynie. Zgromadzono tam około 180 instrumentów.
- Prawie wszystkie akordeony produkcji włoskiej wytwarzane są ręcznie w miejscowości Castelfidardo. Akordeony z Castelfidardo powszechnie uważane są za najlepsze na świecie.
- Cena wysokiej klasy akordeonu może sięgnąć kwoty 140 000 złotych
opr. Tadeusz Wita