Z wielką przyjemnością chcieliśmy zaproponować Państwu cykl poświęcony wiedzy o instrumentach muzycznych, ich powstawaniu, historii, muzykach, twórczości i możliwości wykorzystania ich w rożnych gatunkach muzyki. Tą drogą chcieliśmy przekazać również garść podstawowych informacji, ciekawostek związanych z danym instrumentem oraz zaprosić na krótką prezentację (niekoniecznie bardzo poważną:-))

FORTEPIAN

Za protoplastę tego popularnego i znanego instrumentu można uznać starogrecki monochord. Był to prymitywny instrument o jednej strunie, którego używał m.in. Pitagoras (VI w. p. n. e.) do swoich doświadczeń akustycznych. Podobny instrument, ale już z czterema strunami, zwany polichordem był używany też w średniowieczu, a przez zastosowanie w nim mechanizmu klawiszowego powstał około XI wieku klawikord. Było to początkowo niewielkie płaskie pudło ustawione na stole z kilkoma naciągniętymi strunami jelitowymi, przebiegającymi równolegle do klawiatury.
Z biegiem czasu zwiększano ilość strun i klawiszy, co doprowadziło do powstania klawikordu wolnego, który miał już o wiele większe wymiary, a przede wszystkim stał na własnych nogach.

Niezależnie od klawikordu powstał również inny instrument zwany klawesynem. Mechanizm klawesynu został wynaleziony prawdopodobnie około XV wieku i – w odróżnieniu od klawikordu – struny były szarpane specjalnym haczykiem umieszczonym na końcu dźwigni klawisza, a nie uderzane młoteczkiem filcowym, tak jak dzieje się to w przypadku fortepianu. W ciągu całego XVII i XVIII wieku klawesyn był trzonem muzyki operowej i symfonicznej. Wyparty został  dopiero w końcu  XVIII wieku przez fortepian, ale swój renesans przeżył w XIX wieku i do tej pory  jest używany do wykonywania utworów muzyki dawnej.

Przełom w budowie instrumentów klawiszowych dokonał się w 1711 roku z chwilą wynalezienia mechanizmu klawiszowo-młoteczkowego. Ten typ mechaniki – po  modyfikacjach i udoskonaleniach – przetrwał pod nazwą „angielskiej mechaniki repetycyjnej” do dnia dzisiejszego i jest stosowany przez czołowe fabryki fortepianów na świecie: Steinway, Bechstein, Bluthner, Bosendorfer, Yamaha. Cały mechanizm młoteczkowy umieszczony jest w drewnianym  korpusie w kształcie ptasiego skrzydła, wspartym na trzech nogach. Nad mechanizmem znajduje się żeliwna rama z napiętymi strunami, które  przebiegają krzyżowo nad świerkową płytą rezonansową.  Najdłuższe struny – basowe – są owinięte drutem miedzianym.

      

Wraz z powstaniem fortepianu rozwinęła się też muzyka fortepianowa. Pierwszymi jej przedstawicielami byli – synowie J. S. Bacha, J. Haydn, W. A. Mozart, L. v. Beethoven, C. M. Weber, natomiast w okresie romantyzmu – F. Schubert, F. Mendelssohn,  F. Chopin, R. Schumann. Osobny rozdział to twórczość Fryderyka Chopina, który nie tylko w pełni wykorzystał możliwości fortepianu, ale wzbogacił je nowymi wartościami brzmieniowymi przez wprowadzenie do swoich utworów elementów muzyki ludowej. Nie można pominąć również wirtuozerii F. Lista oraz twórczości między innymi J. Brahmsa, E. Griega, P. Czajkowskiego, K. Szymanowskiego czy C. Debussy’ego.

Obecnie fortepian jest wszechobecny w każdej muzyce i w każdej, nawet najmniejszej sali koncertowej. Pełni rolę instrumentu solowego, akompaniującego i zespołowego niemalże w każdym gatunku i rodzaju muzyki. 

Na zakończenie kilka ciekawostek o fortepianie…

1. Fortepiany ważą od 200 do 500 kg (to tyle ile mały samochód).
2. Fortepian składa się z około 12 000 części.
3. W fortepianie jest 230 strun.
4. Największy fortepian na świecie to Stolemowi klawer. Ma długość około 6 metrów i waży 1,8 tony.
5. Łączne napięcie strun w średniej wielkości fortepianie wynosi około 25 ton. To znaczy, że rama żeliwna jest w stanie udźwignąć ciężar równy pustego, towarowego wagonu kolejowego.
6. Najdłuższy koncert fortepianowy trwał 103 godziny i 8 sekund. Jest to rekord Guinessa ustanowiony przez muzyka i podróżnika Romualda Koperskiego.
7. Najdroższy fortepian na świecie został kupiony za 3,22 miliony dolarów.
8. Wersja „udomowiona” fortepianu to po prostu pianino, które różni się od niego przede wszystkim pionowym układem strun i mniejszymi rozmiarami pudła rezonansowego.
9. Od 1927 roku – co 5 lat – w Warszawie odbywa się Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, który ściąga do Polski najwybitniejszych pianistów z całego świata.

 

opr. Tadeusz Wita